Hordhac
Tan iyo markii ay Soomaaliya xorriyadda qaadatay sanadkii 1960-kii, waddanku waxa uu soo maray waqtiyo taariikhi ah oo kala duwan, waxaana hogaamiyey madax aad u kala duwan oo isugu yimid himilooyin, qaabab siyaasadeed iyo aragtiyo cusub. Madaxweynayaasha Soomaaliya ayaa kaalin mug leh ka qaatay dhismaha dowladnimada, isku duubnida qaran, iyo horumarinta bulshadeena. Maqaalkani waxa uu si qoto dheer u eegayaa madaxda dalka laga soo bilaabo madaxweyne-hii ugu horeyay ilaa madaxda hadda jirta, isagoo sharaxaad buuxda ka bixinaya waxqabadkooda, caqabadaha ay la kulmeen, iyo casharradii laga bartay. Waxaan adiga kuugu soo bandhigi doonaa sheekooyin dhab ah, tusaalooyin nolosha dhabta ah, iyo falanqeyn taxaddar leh oo ka tarjumaysa hanuuninta iyo hal-abuurka madaxda Soomaaliyeed.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Aden Cabdulle Cusmaan (1960-1967)
Aden Cabdulle Cusmaan, oo loo yaqaanno “Aden Cadde,” waa madaxweynihii ugu horreeyay ee Soomaaliya. Markii uu qabtay xafiiska sanadkii 1960-kii, kadib xorriyaddii laga helay gumeysiga Talyaaniga iyo Ingiriiska, wuxuu noqday astaan cusub oo daahfurnaanta iyo midnimada qaran.
Waxqabadka Aden Cadde
- Dhisidda hay’ado dowladeed: Aden Cadde waxa uu aas-aasay hay’ado maamul oo xasilloon, taasoo aasaas u noqotay dowladnimada cusub.
- Dastuur iyo doorashooyin: Xilligiisa, waxaa la hirgeliyay dastuurkii ugu horreeyay ee qaranka, waxaana la qabtay doorashooyin dimoqraadi ah oo ka tarjumayay rabitaanka bulshada.
- Midnimo iyo wadajir: Aden Cadde waxa uu isku keenay bulshada Soomaaliyeed oo kala duwan, isagoo abuuray dareen wadajir iyo isfaham.
Tusaale ahaan, qorshihiisu wuxuu ahaa in la abuuro nidaam daahfuran oo dowladda u oggolaanaya in ay ka jawaabto baahiyaha shacabka, taasoo noqotay mid lagu xasuusto.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Cabdirashiid Cali Sharmaarke (1967-1969)
Cabdirashiid Cali Sharmaarke waxa uu qabtay xilka madaxweynenimo xilli uu dalka ku jiray marxalad isbeddel degdeg ah. Sharmaarke waxa uu ku caan baxay xiriirka caalamiga ah iyo heshiisyada ganacsi ee uu soo rogay, taasoo horseeday in Soomaaliya ay yeesho saaxiibo cusub oo dibadeed.
Waxqabadka Sharmaarke
- Xiriirka caalamiga ah: Wuxuu xoogga saaray in la xoojiyo xiriirka Soomaaliya iyo dalalka shisheeye, isagoo heshiisyo ganacsi iyo siyaasadeed la galay dalal dhowr ah.
- Dib u habeynta gudaha: Sharmaarke waxa uu isku dayay in uu qaabeeyo dowlad adag oo loo siman yahay, laakiin nasiib darro, dhacdo murugo leh ayaa ka dhacday sanadkii 1969-kii.
Tusaale:
- Waxaa jiray kulan diblomaasiyadeed oo lagu wada hadlayay mustaqbalka ganacsiga Soomaaliya, kaasoo ahaa mid iftiiminaya hal-abuurka uu ku jiray Sharmaarke.
Inkasta oo uu wajahay caqabado, waxqabadkiisa wuxuu ku reebay raad muuqda oo ku saabsan isku xirka Soomaaliya iyo dunida.
Madaxweynayaasha Soomaaliya: Xilligii Dowladii kacaanka
Maxamed Siyaad Barre (1969-1991)
Maxamed Siyaad Barre ayaa la wareegay talada dalka kadib afgambi militari oo dhacay sanadkii 1969-kii. Isagoo ku dhaqmaya mabda’a hanti-wadaagga cilmiga ku dhisan (Scientific Socialism), wuxuu isku dayay in uu hirgeliyo nidaam cusub oo siyaasadeed iyo dhaqaale.
Waxqabadka Siyaad Barre
- Dhisidda nidaam siyaasadeed: Siyaad Barre waxa uu dhisay hay’ado dowladeed oo xooggan, wuxuuna hirgeliyay barnaamijyo wax ku ool ah oo dhinaca waxbarashada iyo caafimaadka ah.
- Horumarinta dhaqaalaha: Waxaa la sameeyay qorshayaal lagu horumarinayo kaabayaasha dhaqaalaha, inkasta oo qaar ka mid ah qorshayaashaas aysan ku guuleysan sidii la rabay.
- Caqabadaha xuquuqda aadanaha: Maamulkiisa waxaa lagu eedeeyay xadgudubyo ku saabsan xuquuqda aadanaha iyo kelitalisnimo, taasoo keentay in shacabka qaarkood ay dareemaan culeys siyaasadeed.
Saamaynta Siyaad Barre
- Dib u habayn la’aanta siyaasadeed: Xilligii dambe ee maamulkiisa, dagaallo sokeeye iyo burbur ayaa ka dhacay dalka, taasoo sababtay in dowladdiisu ay dhacdo sanadkii 1991-kii.
- Casharro laga baran karo: Siyaad Barre wuxuu inoo keenay casharro muhiim ah oo ku saabsan sida uu nidaam kali-talisnimo uga dhigi karo xaaladaha siyaasadeed mid xasaasi ah oo halis gelin kara horumarka.
Tusaale ahaan, dhacdooyin badan ayaa muujinaya in isku xirka bulshada iyo ilaalinta xuquuqda aadanaha ay yihiin arrimo muhiim u ah dowladnimo waarta.
Xilligii Dawlad La’aanta iyo Dib-u-Dhiska Qaranka
Xilligii Dawlad La’aanta (1991-2000)
Sanadihii 1991 ilaa 2000, Soomaaliya waxay gashay marxalad madow oo dowlad la’aan ah. Dagaallo sokeeye, khilaafaad qabiil iyo burbur guud ayaa ka dhacay dalka, taasoo ka dhigtay in maamul dhexe la waayo.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Caqabadaha Xilligii Dawlad La’aanta
- Fowdo iyo burbur: Dalka waxa ka dhacay dagaallo iyo burbur siyaasadeed, taasoo adkaatay in la helo hoggaan mideeya bulshada.
- Isku dayo nabadeed: Waxaa jiray isku dayo badan oo nabadeed oo lagu doonayay in lagu soo celiyo nidaam dowladeed, sida shirarkii lagu qabtay Jabuuti sanadkii 2000.
Faa’iidooyinka:
- Isku xirka bulshada ayaa ka soo baxay dadaalladaas, taasoo keentay in la helo dowlad ku-meel-gaar ah oo ay dadku ku kalsoon yihiin.
Casharro Laga Baran Karo
- Isku duubnid: Xilligan ayaa inoo muujiyey muhiimadda isku duubnida iyo wadajirka bulshada.
- Dib-u-heshiisiin: Waxaa la arkay in wadahadallada iyo heshiisyada nabadeed ay muhiim u yihiin dib u soo kabashada dalka.
Cabdiqaasim Salaad Xasan (2000-2004)
Cabdiqaasim Salaad Xasan wuxuu noqday madaxweynihii ugu horreeyay ee dowlad ku-meel-gaar ah kadib shirkii Carta ee Jabuuti. Wuxuu ku dadaalay in uu soo celiyo kalsoonida bulshada iyo in uu dhiso hay’ado dowladeed oo shaqeeya.
Waxqabadka Cabdiqaasim Salaad Xasan
- Dhisidda dowlad ku-meel-gaar ah: Waxaa la sameeyay isku dayo dib-u-dhis ah oo lagu soo celinayo nidaamka dowladeed.
- Heshiisyo nabadeed: Wuxuu ku guuleystay inuu heshiisyo siyaasadeed iyo kuwo bulsho la gaaro, taasoo horseeday in la helo jawi deggan oo dib u soo kabasho ah.
- Talooyin iyo tusaalooyin:
- Talo: In la dhiso hay’ado hufan oo la xisaabtami kara.
- Tusaale: Waxaa la hirgeliyay barnaamijyo waxbarasho iyo caafimaad oo loogu talagalay in ay taageeraan bulshada.
Madaxweynayaasha Soomaaliya ee Casriga ah
Cabdullaahi Yuusuf Axmed (2004-2008)
Cabdullaahi Yuusuf Axmed waxa uu ka soo jeedaa Puntland wuxuuna noqday madaxweynihii ugu horreeyay ee ka soo baxa maamul goboleed. Xilligii uu xilka hayay, waxa uu xoogga saaray sidii Soomaaliya ay u heli lahayd dowlad dhexe oo xoog leh.
Waxqabadka Cabdullaahi Yuusuf Axmed
- Dhisidda maamulada gudaha: Axmed waxa uu dadaal ku bixiyay sidii loo mideyn lahaa maamulada kala duwan ee dalka, isaga oo la taliyey madaxda gobollada.
- Xoojinta nabadda: Inkasta oo ay jireen khilaafaad siyaasadeed, dadaalkiisii waxa uu horseeday in la yagleelo jawi siyaasadeed oo ka sii fiicnaa kii hore.
- Talooyin waxtar leh:
- Talo: In la sameeyo hannaan wada-shaqeyn oo hufan oo ay qeyb ka yihiin dhammaan bulshada.
- Bullet Points:
- Dhisidda hay’ado isku xiran.
- Abaabulka shirar iyo kulammo bulshada dhexdeeda ah.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Sheekh Shariif Sheekh Axmed (2009-2012)
Sheekh Shariif Sheekh Axmed wuxuu noqday madaxweyne isagoo hoggaaminayay dowladdii ku-meel-gaarka ahayd ee lagu dhisay Jabuuti. Xilligiisa, Soomaaliya waxay qaaday tallaabooyin muhiim ah oo lagu xoojinayo dowladnimada iyo xasiloonida dalka.
Waxqabadka Sheekh Shariif Sheekh Axmed
- Nabadeynta dalka: Waxaa la sameeyay dadaallo ballaaran oo lagu soo celinayo nabadda iyo wada noolaanshaha bulshada.
- Dib-u-dhiska hay’adaha dowliga ah: Axmed waxa uu ku guuleystay inuu dib u soo celiyo hay’ado dowladeed oo muhiim ah, taasoo keentay in la helo nidaam cusub oo lagu kalsoonaan karo.
- Tusaalooyin dhab ah:
- Tusaale: Waxaa la qabtay shirar heer qaran ah oo lagu heshiinayo arrimaha muhiimka ah ee dalka, taasoo keentay isbedel muuqda.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Xasan Sheekh Maxamuud (2012-2017, 2022-Hadda)
Xasan Sheekh Maxamuud waa madaxweyne aad loo xusuusto, oo markii ugu horeysay lagu doortay si dimoqraadi ah. Xilliga uu xilka hayay 2012-2017, wuxuu xoogga saaray dib-u-heshiisiin, dowlad wanaag iyo xoojinta xiriirka caalamiga ah. Markii dambe, sanadkii 2022, wuxuu mar kale xilka qabtay isagoo muujinaya in Soomaaliya ay leedahay mustaqbal ifaya oo siyaasadeed.
Waxqabadka Xasan Sheekh Maxamuud
- Dib-u-heshiisiin iyo dowlad wanaag: Xasan Sheekh waxa uu qaabeeyey siyaasado cusub oo ku saleysan isfahan iyo wada shaqeyn, taasoo horseeday in dowladnimada la xoojiyo.
- Xiriirka caalamiga ah: Waxaa la sameeyay xiriirro dibadeed oo xoog leh, iyadoo la xoojiyay iskaashiga la leh dalal badan.
- Talooyin iyo Bullet Points:
- Talo: In la sameeyo barnaamijyo taageera dhallinyarada iyo haweenka si loo helo bulsho firfircoon.
- Bullet Points:
- Dib u habeynta hay’adaha dowladda.
- Kordhinta maalgelinta adeegyada bulshada.
- Abaabulka shirar caalami ah oo lagu xoojinayo iskaashiga.
Madaxweynayaasha Soomaaliya
Maxamed Cabdullaahi Farmaajo (2017-2022)
Maxamed Cabdullaahi Farmaajo waxa uu ahaa madaxweyne lagu xasuusto isbeddelladii uu ku sameeyay dhinacyada amniga iyo dhaqaalaha. Farmaajo waxa uu xoogga saaray soo celinta sharafta qaranka iyo mideynta bulshada, inkasta oo xilligiisa uu jiray khilaafaad siyaasadeed oo xooggan.
Waxqabadka Farmaajo
- Amniga iyo xasiloonida: Waxaa la sameeyay qorshayaal lagu xoojinayo amniga dalka, taasoo keentay in la yareeyo dagaallada gudaha.
- Dhaqaalaha iyo maamul wanaagga: Farmaajo waxa uu ku guuleystay in uu soo bandhigo qorshayaal lagu kobcinayo dhaqaalaha, iyadoo la dhiirrigelinayo maalgelinta gudaha iyo tan dibadda.
- Tusaalooyin iyo Faa’iidooyin:
- Tusaale: Waxaa la hirgeliyay barnaamijyo dhaqaale oo ka faa’iideysanaya kheyraadka dabiiciga ah ee dalka, taasoo horseeday shaqo abuur.
- Bullet Points:
- Isbeddelada siyaasadeed ee la xiriira nidaamka amniga.
- Kordhinta fursadaha shaqo ee dhalinyarada.
